Definicja Wybrane współczesne doktryny polityczne

Definicja WYBRANE WSPÓŁCZESNE DOKTRYNY POLITYCZNE: Pośród rozlicznych doktryn, które kształtowały się opierając się na różnych idei, postanowiliśmy poświęcić uwagę tym, których istnienie pozostawiło wyraźny ślad w istniejących współcześnie systemach albo poglądach politycznych. Bez zrozumienia istoty tych poglądów nie jest możliwe poznanie w pełni działania wielu partii i instytucji związanych z polityką. Doktryna konserwatywna Narodziła się na przełomie XVIII i XIX wieku i była odpowiedzią na wydarzenia powiązane z wystąpieniami rewolucyjnymi w Ameryce i na rewolucję francuską. Nazwa konserwatyzm pochodzi od łacińskiego słowa conservo oznaczającego zachowanie czegoś, chronienie. Dlatego także regularnie konserwatystów tytułujemy zachowawcami albo zachowawczymi. Konserwatyści byli przeciwnikami ideologii oświecenia, głoszącej racjonalizm i potrzebę zmian socjalnych. W opozycji do tych poglądów stworzyli swoją wizję historii, mechanizmu rządzenia i roli człowieka w społeczeństwie. Obserwując przebieg rewolucji, konserwatyści doszli do wniosku, iż rewolucjoniści zmierzający do przebudowy i zmiany w społeczeństwie zupełnie pomijają przeszłość,tradycje, obyczaje i przyzwyczajenia społeczeństw. Dla konserwatystów było oczywiste, iż takie próby budowania nowego ładu prowadzą jedynie do zniszczenia starego i nie tworzą w zamian niczego konstruktywnego. Uważany powszechnie za jednego z artystów doktryny konserwatywnej angielski filozof Edmund Burke tak opisywał przestawioną sytuację: Jedną z pierwszych i najgłówniejszych zasad uświęcających kraj i prawa jest gdyż zasada głosząca, iż jego przejściowi właściciele i dożywotni dzierżawcy nie powinni działać tak, jakby byli jego wyłącznymi panami, niepomni na to, co otrzymali od przodków i co winni są potomnym. [Edmund Burke, Rozważania o rewolucji we Francji, 1790] Konserwatyści uzasadniali, iż rewolucyjne zniszczenia nastąpiły w konsekwencji zgubnego dla jednostki ludzkiej poczucia wolności, bo „człowiek, ogólnie rzecz biorąc, pozostawiony sobie samemu jest zbyt niedobry, by być wolnym.” Poglądy konserwatystów na rolę człowieka w społeczeństwie sprowadzały się do dość pesymistycznych opisów kondycji ludzkiej. Otóż wg nich człowiek jest istotą słabą i ułomną,stąd również wszystko, co stworzy, jest złe, ułomne i niedoskonałe. Wg konserwatyzmu tradycja jest tym, co stałe, niezmienne i dające człowiekowi poczucie stałości, a zarazem bezpieczeństwa. Obowiązkiem każdego człowieka powinno być utrzymywanie i przekazywanie potomnym instytucji socjalnych odziedziczonych po przodkach. Tradycyjny porządek socjalny jest święty i człowiek, istota z natury ułomna i grzeszna, nie powinna go zamieniać. Prawdziwy porządek socjalny jest odbiciem porządku stworzonego poprzez Boga. To Bóg jako Stwórca nadał ludziom ład, gdzie każdy ma własne określone w hierarchii socjalnej miejsce. To Bóg stworzył różnorodność świata, zaś historia wykształciła różnice między nimi – stąd głoszenie sądów o równości ludzi może prowadzić wprost do anarchii i chaosu. Współczesny konserwatyzm zrezygnował z głoszenia wielu z zaprezentowanych tez. Przez odwoływanie się do szablonowych wartości sprzeciwia się poczuciu nieomylności w polityce, wskazuje na ograniczenia człowieka i przestrzega przed wnoszeniem projektów ogromnych przeobrażeń socjalnych. Twierdzi, iż w pewnych okolicznościach rewolucje mogą być usprawiedliwione, ale nie należy ich chwalić, gdyż w zasadzie rewolucje socjalne pozostają koszmarem. Współcześni konserwatyści są głęboko zaangażowani w działania na rzecz wartości i procedur praktycznych, które istnieją w większości społeczeństw. Regularnie mówią o tym, tak aby bardziej szanować to, co jest, niż to, co powinno być. Przyzwyczajenie do tradycji uzasadniają niewiedzą o tym, co się stanie, jeśliby tradycyjne zwyczaje, do których jesteśmy przywiązani, znikły lub się zmieniły. Edmund Burke (1729-1797) – irlandzki filozof i polityk, uznawany za jednego z artystów doktryny konserwatywnej. W swoich poglądach poddał krytyce zdarzenie rewolucji, był również krytykiem teorii umowy socjalnej. Podkreślał rolę narodu jako nośnika tradycji i wartości religijnych. Własne poglądy sformułował w wydanym w 1790 roku dziele Rozważania o rewolucji we Francji. Doktryna liberalna Polityczna doktryna liberalizmu ukształtowała się w zwarty i spójny mechanizm w czasach oświecenia. Ustalenie liberalizm wywodzi się od łacińskiego przymiotnika liber – wolny. Po raz pierwszy w takim znaczeniu słowo ten został użyty najpierw XIX wieku poprzez parlament hiszpański – kortezy. Pojawianie się doktryny liberalizmu łączono z wysokim poziomem rozwoju gospodarczego i z wystąpieniami rewolucyjnymi we Francji i na kontynencie amerykańskim. W praktyce w XVIII wieku istniały dwa kluczowe ośrodki myśli liberalnej: angielski,gdzie czołowymi przedstawicielami byli John Locke, Adam Smith, Jeremy Bentham, John Stuart Mill, i francuski, gdzie działali Benjamin Constant, Emil Faguet, Francois Chateaubriand. W doktrynie liberalnej główną rolę odgrywa definicja wolności. Jest ona postrzegana jako akt indywidualizmu jednostki ludzkiej; jest wartością najwyższą,którą można ograniczyć jedynie przez zawierane umowy i zobowiązania rodzinne. „Niezależność jednostki jest główną ze współczesnych potrzeb – głosi w swoich pismach teoretyk liberalizmu B. Constant. – (…) Niechże więc władza się z tym pogodzi: wolność jest nam potrzebna i będziemy ją mieli”. Idea wolności liberalnej opiera się na założeniu istnienia naturalnych uprawnień jednostki wywodzących się z prawa natury o absolutnym i uniwersalnym charakterze. Prawa te są poprzednie w swojej genezie od definicje państwa i stoją powyżej prawem stanowionym poprzez instytucje państwowe. Prawa naturalne są przynależne jednostce z racji na cechy przynależne człowieczeństwu i nie powinny z tego powodu podlegać ograniczeniom. Wychodząc z takich poglądów, liberałowie inaczej od konserwatystów oceniają człowieka, postrzegając go jako dobrego i rozsądnego, zasługującego na zaufanie i ochronę ze strony instytucji państwowych. Nadzwyczajnie istotnym i trudnym zagadnieniem dla doktryny liberalnej jest ustalenie zakresu wolności politycznej przez wyraźne wyznaczenie jej granic. Próbuje to uczynić w swoim dziele O duchu praw francuski filozof i historyk Charles Louis de Montesquieu, nazywany również Monteskiuszem: Wolność polityczna nie bazuje na tym, by robić to, co się chce. W kraju, to oznacza w społeczności, gdzie są prawa, wolność może bazować jedynie na tym, by móc czynić to, czego się powinno chcieć, a nie być zmuszonym czynić to, czego się nie powinno chcieć. (…) Wolność to jest prawo czynienia wszystkiego tego, na co ustawy pozwalają; gdyby zaś jeden obywatel mógł czynić to, czego one zabraniają, nie byłoby już wolności, gdyż inni posiadaliby z natury rzeczy tę samą sposobność. [Monteskiusz, O duchu praw, 1748] W ujęciu liberalnym kraj powstało jako związek, którego celem jest zachowanie i ochrona własności. Kraj nie powinno angażować się w jakiekolwiek działania ograniczające wolność jednostki, a jego główną działalność powinno stanowić dążenie do zagwarantowania bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego.Liberałowie wyraźnie domagali się rozdzielenia kwestii państwowych od spraw kościelnych. O roli państwa dość sugestywnie pisze angielski filozof John Locke. Moim zdaniem, kraj jako społeczność ludzi zostało ustanowione wyłącznie w celu zachowania (…) dóbr doczesnych. Dobrami doczesnymi nazywam życie,wolność, całość i nietykalność ciała, jak także posiadanie dóbr materialnych. (…)Troska o dusze nie może wchodzić w zakres kompetencji urzędu publicznego. [John Locke, List o tolerancji, 1689] Liberałowie w swoich rozważaniach nad rolą państwa kładli spory nacisk na kwestie wolnego rynku i wolnej konkurencji. Liberalizm łączył własność prywatną i dobrobyt z brakiem ingerencji państwa w sprawy gospodarcze. Gospodarka, gdzie kraj ma własne udziały, jest niewiele skuteczna i nieopłacalna, bo najwspanialszym regulatorem jest „niewidzialna ręka rynku”. System ten daje wolność jednostce, zapewnia jej sposobność aktywności, przyczynia się do wzrostu bogactwa indywidualnego, które przekłada się na bogactwo powszechne całego społeczeństwa. Liberałowie są świadomi, iż nie ma metody na uczynienie bogaczami wszystkich,jednak twierdzą, iż to właśnie gospodarka liberalna, jak żadna inna wcześniej, uczyniła z wielu ludzi bogaczy. Współczesna doktryna liberalna uległa zmianom. Wpływ na jej aktualny kształt miały poglądy głoszone poprzez teoretyków nowego liberalizmu: Waltera Lippmana, Friedericha A. Hayka, Karla R. Poppera. Dla liberała nadal główną wartością pozostaje wolność, która jest podstawą ekonomii polityki i etyki. Pochodną wolności jest tolerancja. Kluczowym budulcem państwa opartego o zasady liberalizmu powinno być prawo. W ujęciu liberalnym rządy prawa to nie tylko zwyczajna praworządność, lecz również uregulowanie i ograniczenie władzy środkami prawnymi. Rola państwa w sferze gospodarczej została rozszerzona: powinna sprowadzać się do funkcji regulowania gwałtownych zakłóceń rynkowych, o ile może to doprowadzić do wzrostu produkcji, a również czuwania nad systemem monetarnym. Monteskiusz (Charles Louis de Secondat Montesquieu; 1689-1755) – francuski prawnik, filozof i poeta polityczny. W swoim głównym dziele O duchu praw (1748) wyłożył poglądy na temat państwa, które wg niego jest rezultatem umowy socjalnej i działa dla obrony swoich obywateli. Główne przesłanie Monteskiusza dotyczyło stosowanego współcześnie w krajach demokratycznych trójpodziału władzy na ustawodawczą,wykonawczą i sądowniczą. John Locke (1632-1704) – filozof angielski uznawany za najważniejszego twórcę empiryzmu i współtwórcę doktryny liberalnej. Jako filozof za główne uznawał badanie poznania i jego geneza i zakres. Wykład liberalizmu zawarł w dziele Listy o tolerancji (1689). Doktryny wyrosłe z ruchu robotniczego Stworzenie tych doktryn politycznych nastąpiło w połowie XIX wieku i wiązało się z gwałtownym postępem przemysłu i zmianami w strukturze ówczesnego społeczeństwa, których skutkiem było stworzenie nowej ekipy socjalnej – robotników. Błyskawiczny przyrost liczebności i znaczenia tej ekipy i jej ciężka przypadek bytowa wywołały stworzenie wielu doktryn stawiających sobie początkowo za cel poprawę ich losu. Potem zaczęto formułować postulaty polityczne zmierzające do przebudowy całego porządku społecznego. Socjalizm Dla socjalisty specjalne znaczenie ma zło, jakie dokonuje się w społeczeństwie, w szczególności zło czynione poprzez innych ludzi. Socjalista niczym Prometeusz powinien być uczulony na wszystkie krzywdy dziejące się na świecie, być gotowy zamieniać świat na lepszy. Człowiek ma wielką moc nieustannego przekształcania świata,tak tak aby służył szczęściu wszystkich. Dzięki wolności i nieograniczonym możliwościom rozumu człowiek jest główną istotą w kosmosie. Dla wielu socjalistów wspólny jest pogląd o względności pojęć dotąd uznawanych za uniwersalne. Nie istnieje wg nich jedno definicja piękna, prawdy, miłości, bo to człowiek jest arbitrem określającym i na nowo wartościującym świat. Relatywizm dotyczy wszystkich pojęć, również dobra i zła, dlatego socjaliści dość łatwo uzasadniają używanie przemocy przy przebudowie niesprawiedliwego świata. Istotną wartością socjalizmu jest równość, rozumiana nie tylko jako równość wobec prawa, lecz również równość majątkowa i socjalna. Nie mniej istotnymi wartościami są wspólnota i panująca w niej sprawiedliwość socjalna. Najlepsze i harmonijne komuny były bliskie sercu pierwszych socjalistów nazwanych socjalistami utopijnymi. W sprawach gospodarczych socjaliści opowiadają się za sporym zaangażowaniem państwa w kwestie gospodarcze, stosując politykę interwencjonizmu państwowego. Skutkiem takiej polityki są rozbudowane mechanizmy podatkowe, opieki społecznej i ubezpieczeń socjalnych. Komunizm - Marksizm i Leninizm Doktryna komunistyczna traktowana była w XIX wieku jako odmiana idei socjalistycznej. Artystami i największymi propagatorami nowożytnego komunizmu byli Karol Marks i Fryderyk Engels. Własne poglądy, a zarazem fundamenty doktryny komunistycznej, ogłosili w 1848 roku w Manifeście komunistycznym Artysty komunizmu w wydarzeniach historycznych dopatrzyli się prawidłowości,których kluczowym faktorem była walka dokonująca się między zróżnicowanymi klasami społecznymi. Walka klasowa trwała od zarania ludzkości i toczyła się o kontrolę nad środkami produkcji, a więc własnością. Walka związana była również z panowaniem ekonomicznym klasy posiadaczy nad klasą robotniczą zwaną proletariatem. W XIX-wiecznym społeczeństwie klasą, która posiadała w kraju największą kontrolę nad własnością, było bogate mieszczaństwo (zwane burżuazją) i właśnie tę klasę należało zwalczyć w walce z klasą robotniczą, która od czasów rewolucji przemysłowej stała się awangardą społeczeństwa. Przejęcie środków produkcji może się dokonać tylko na drodze rewolucji, która zniszczy klasę posiadaczy i sprawi, iż własność stanie się nieważna, bo każdy człowiek żyjący w komunizmie będzie mógł realizować własne pragnienia w przekonaniu hasła „każdemu wg jego potrzeb”. Równolegle z zanikiem klas socjalnych samolikwidacji będą ulegać państwa narodowe na rzecz wspólnoty ponadnarodowej skupionej wokół idei komunizmu. Widmo krąży po Europie – widmo komunizmu. Wszystkie potęgi starej Europy połączyły się w świętej nagonce przeciw temu widmu. (...) Czas najwyższy, by komuniści wyłożyli otwarcie wobec całego świata swój pkt. widzenia, własne cele,własne dążenia i bajce o widmie komunizmu przeciwstawili manifest samej partii. [Karol Marks, Fryderyk Engels, Manifest Komunistyczny, 1848] Wg komunistów człowiek nie jest w stanie utrzymać swojej autonomii,bo jest wciąż określany i ograniczany poprzez różne impulsy, na przykład historię, ekonomię i struktury socjalne. Jako jednostka człowiek nie przestawia w świetle doktryny komunistycznej dużej wartości: dla dobra ekipy i idei można go poświęcić. Człowiek ukształtowany poprzez klasę, do której należy, w strukturze socjalnej jest wyobcowany – jego byt jest określany poprzez przynależność do klasy i wynikające z tego przywileje własności. Dlatego prawdziwą wolność uzyska tylko człowiek żyjący w społeczeństwie komunistycznym bez podziału na klasy i potrzeby posiadania własności, bo wszystkie środki produkcji będą własnością socjalną. Dogmatem w doktrynie komunistycznej jest przekonanie, iż komunizm jest następnym etapem w historii ludzkości i skutkiem nieuchronności praw dziejowych. Może on zostać ustanowiony tylko na drodze rewolucji, która przebuduje struktury socjalne. Klasa robotnicza przejmie środki produkcji i będzie sprawować władzę na zasadzie dyktatury proletariatu. Władza jest nadzwyczajnie istotnym elementem doktryny komunistycznej: „Władza nie jest środkiem, lecz celem. Nie wprowadza się dyktatury po to,by ochronić rewolucję; robi się rewolucję po to, by ustawiać dyktaturę”. Pierwsze próby wprowadzenia doktryny komunizmu na sporą skalę podjęli działający w Rosji bolszewicy, którzy pod przywództwem Włodzimierza Lenina dokonali w październiku 1917 roku przewrotu w Petersburgu i przejęli władzę. Z chwilą objęcia władzy bolszewicy wyeliminowali inne ugrupowania polityczne i uzyskali pełną kontrolę nad krajem. Z czasem partia komunistyczna zupełnie opanowała wszystkie dziedziny funkcjonowania państwa. Posiadała pełen monopol na władzę, informację, kulturę. Religia była traktowana jako największe zagrożenie komunizmu. Ograniczono własność prywatną, nacjonalizując całe gałęzie przemysłu. Wolność i inne prawa naturalne jednostki zostały poważnie ograniczone albo zawieszone, powszechnie stosowano terror i inne środki przymusu. Cały XX wiek jest czasem ekspansji doktryn komunistycznych; w latach 20. komunizm ustanowiono w Mongolii. Po zakończeniu II wojny światowej komunizm zawitał na wszystkich kontynentach świata. Koniec XX wieku, przynosząc upadek komunizmu w Europie i Rosji, doprowadził do jego demontażu. Mechanizm utrzymał się w ograniczonym stopniu w Chinach i Wietnamie. Aktualnie w formie doktryny funkcjonuje w dwóch miejscach na świecie: w Korei Północnej i na Kubie. W ocenach sytemu komunistycznego pojawiają się przeciwstawne opinie; nie wszystkie z nich podkreślają rolę komunizmu w rozwijaniu zdobyczy społecznych. Jednak nie ulega zastrzeżenia, iż komunizm przyniósł zgon i cierpienia wielu mln ludzi, stworzył nieludzki mechanizm, gdzie deptano godność ludzką. Karol Marks (1818-1883) – niemiecki działacz rewolucyjny i filozof,artysta tak zwany socjalizmu naukowego, opartego na doktrynie komunistycznej. Był to pogląd uzasadniający konieczność obalenia mechanizmu kapitalistycznego na drodze rewolucji. Marks uważał,iż możliwe jest utworzenie społeczeństwa bezklasowego przez ustanowienie przejściowej dyktatury proletariatu. Socjaldemokracja Z socjalizmu wyrosła również doktryna socjaldemokratyczna, gdzie zawiera się bardzo sporo z idei socjalistów. Socjaldemokraci potrafili odrzucić naleciałości marksistowskie, rezygnując z walki klas, rewolucji i dyktatury proletariatu na rzecz państwa prawa, równości wszystkich obywateli i szeroko rozumianej demokracji. W sferze ekonomicznej deklaracja postuluje: pełne zatrudnienie, ubezpieczenia socjalne, podniesienie poziomu życia i bardziej sprawiedliwy podział dochodu i bogactw. W sferze politycznej – wolność wyznania, wolność myśli i organizacji, prawo do strajku, równość wszystkich obywateli wobec prawa, niezawisłość sądów. W sferze duchowej – współpraca ludzi wolnych i wspólna odpowiedzialność na zasadzie równości, swobodny dostęp do oświaty i wartości kulturalnych. [Fragment Deklaracji Porady Międzynarodówki Socjalistycznej, 1962] Współcześni socjaldemokraci dążą do rozwiązywania konfliktów socjalnych na drodze pokojowej z zastosowaniem zasad demokratycznych, utrwalania szerokich zdobyczy społecznych i propagowania solidarności socjalnej. W sferze gospodarczej opowiadają się za łączeniem własności prywatnej z państwowym interwencjonizmem i planowaniem. Popierają również współwłasność pracowniczą i udział pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwami. Ważnym elementem doktryny socjaldemokratycznej jest zwracanie uwagi na pozytywną rolę chrześcijaństwa w rozwoju poglądów socjalistycznych. Socjaldemokraci podkreślają równocześnie, iż socjalizm i chrześcijaństwo, stawiając sobie za cel dobro człowieka, dają się kompletnie pogodzić i nie są sobie przeciwne. Ojcami europejskiej doktryny socjaldemokratycznej są: Clement R.Attlee i Eduard Bernstein. Eduard Bernstein (1850-1932) – polityk niemiecki, ideolog socjaldemokracji niemieckiej. W 1872 roku związał się z partią socjalistyczną. Od 1881 roku pełnił funkcję osobistego sekretarza Fryderyka Engelsa. Długoletni poseł do Reichstagu. W 1917 roku zorganizował i założył Niezależną Socjalistyczną Partię Niemiec, jednak w 1919 roku wrócił do Socjaldemokratycznej Partii Niemiec. W swoich poglądach odrzucił marksistowską teorię rewolucji i dyktatury proletariatu. Stworzył swoją koncepcję walki o socjalizm (rewizjonizm), gdzie postulował, by działalność socjaldemokracji przyjęła ramy legalnej działalności na rzecz reform prowadzących do stworzenia bezklasowego społeczeństwa. Anarchizm Anarchizm jako doktryna polityczna kształtował się od czasów starożytności,aby ostateczny kształt przybrać w połowie XIX wieku. Wtedy doktrynę tę ostatecznie ukształtowali jej główni teoretycy: Pierre J. Proudhon, Michaił Bakunin, Piotr Kropotkin,William Godwin, Max Stirner. Anarchizm nigdy nie był jednolitą doktryną, ale wszystkie jego odmiany posiadają pewne wspólne cechy. Istotę doktryny anarchistycznej trafnie formułuje Kropotkin: Anarchizm to nazwa praktyki i teorii życia, wg której społeczeństwo nie posiada żadnego rządu. W takim społeczeństwie harmonia zagwarantowana jest nie przy użyciu prawa albo posłuszeństwa jakiemuś autorytetowi, ale dzięki porozumieniu zawartemu na zasadzie wolności między wieloma ekipami terytorialnymi i zawodowymi utworzonymi w celu produkcji i konsumpcji, jak także dla zaspokojenia różnorodności potrzeb i aspiracji cywilizowanych istot. [Piotr Kropotkin, Pomoc wzajemna, 1919] Fundamentalnymi zasadami anarchizmu są dobrowolność i poczucie nieograniczonej wolności jednostki ludzkiej. Miejscem jednostki jest ustalona poprzez nią ekipa socjalna, właściwym miejscem ekipy jest społeczeństwo bezpaństwowe. Powstanie takiego społeczeństwa powinno się dokonać na drodze rewolucji, gdzie istotną rolę odgrywać będą robotnicy jako ci, którzy są w najwyższym stopniu ciemiężeni i w najwyższym stopniu pragną wolności. W okresie rewolucji dopuszcza się sposobność stosowania przemocy i terroru. Wszystkie nurty anarchizmu dążą do osiągnięcia własnego wzorca społeczeństwa, uznając zgodnie, iż zniesienie władzy politycznej i państwowej jest faktorem niezbędnym. Kraj nie jest metodą organizacji grup socjalnych, ale rezultatem przejęcia poprzez władcze jednostki władzy, a każda władza polityczna zmierza do absolutnego panowania. Dlatego także natychmiastowe zniesienie państwa jest możliwe i niezbędne do przeprowadzenia, bo jego istnienie kłóci się z ideą wolności. Uznając wolność za absolut, anarchiści budują wyidealizowaną strukturę ustroju społecznego, gdzie główne miejsce zajmuje jednostka. Wszystkie odmiany anarchizmu podkreślają, iż jednostka powinna mieć własny styl bycia wynikający z jej upodobań i niepodlegający żadnym ograniczeniom. Człowiek w doktrynie anarchistów jawi się jako istota z natury dobra, zaś jego niekorzystne zachowania są rezultatem wpływu środowiska i uwarunkowań ekonomicznych. Niezłą stronę człowieka może wydobyć powrót do korzeni tkwiących we wspólnotach żyjących w zgodzie z prawem naturalnym. Współcześni anarchiści są w najwyższym stopniu widoczni w okresie rozruchów i demonstracji,których celem jest kwestionowanie (kontestacja) władzy. Demonstracje te regularnie zwrócone są również przeciwko całej cywilizacji, zwłaszcza technokracji, postępowi ogromnych koncernów, tworzeniu oligarchii. Szczególnie mocne w ostatnich latach są wystąpienia antyglobalistów, których celem jest kontestacja światowego sytemu globalnej gospodarki utożsamianej przeważnie z międzynarodowymi korporacjami i polityką krajów najbogatszych. Współczesny anarchista staje przed dylematem pogodzenia absolutnego poczucia wolności ze współczesnymi wymaganiami życia społecznego. Aktualnie anarchizm kojarzony jest z ruchami antyglobalistycznymi. Antyglobalizm jest ruchem społecznym, który jest skierowany przeciwko nierówności ekonomicznej, jaka wstępuje we współczesnym świecie. Antyglobaliści protestują przeciwko ogromnym ponadnarodowym korporacjom finansowym. Domagają się ze strony najbogatszych krajów świata większego wsparcia w walce z biedą i chorobami w państwach najbiedniejszych. Ich wystąpienia mają bardzo gwałtowny charakter. Michał Aleksandrowicz Bakunin (1814-1876) – rosyjski rewolucjonista, artysta i ideolog anarchizmu kolektywistycznego. Usunięty z międzynarodówki robotniczej po konflikcie personalnym z Karolem Marksem. W 1863 roku uczestniczył w wyprawie parowca angielskiego „Ward Jackson”, na którego pokładzie znajdowała się broń dla stworzenia styczniowego.Organizator Międzynarodówki Anarchistycznej. W swoich koncepcjach na pierwszym miejscu stawiał poczucie wolności absolutnej, która przez rewolucję może doprowadzić do powstania społeczeństwa bezpaństwowego. Odrzucał własność prywatną. Autor Rewolucyjnego katechizmu (1866),Boga i państwa (1871), Niemieckiego cesarstwa bata i rewolucji socjalnej (1871), Państwa i anarchii (1873). Pierre Joseph Proudhon (1809-1865) – socjalista francuski,publicysta, artysta anarchizmu indywidualistycznego.Krytykował ustrój kapitalistyczny, własność kapitalistyczną i pieniądz. Na drodze reform chciał powołać stowarzyszenia drobnych właścicieli, robotników i rękodzielników, wymieniających bezgotówkowo wyniki swojej pracy. Występował przeciwko jakiejkolwiek zorganizowanej walce proletariatu o własne prawa, był przeciwnikiem rewolucji. Negował istnienie państwa i prawa. Katolicka doktryna socjalna Doktryna katolicka kształtowała się od czasów związanych z powstawaniem instytucji kościelnych i sięga w dziejach do okresu Imperium Rzymskiego w IV wieku. Ostatecznie – wyodrębniona z całokształtu doktryn i teologii katolickich w XIX wieku – wyraża się w encyklikach papieskich poświęconych zagadnieniom społeczno-politycznym. Pierwszą z nich była encyklika Rerum novarum (Rzeczy nowe), ogłoszona poprzez papieża Leona XIII. W następnych encyklikach można zauważyć ewolucję doktryny społeczno-politycznej, zmierzającą w stronę powiększenia zainteresowania sytuacją w świecie i nowymi zjawiskami i procesami, gdzie uczestniczą wierni. Do głownych encyklik, które kształtowały doktrynę katolicką, należą encykliki Jana XXIII: Mater et Magistra (Matka i mistrzyni), Pacem in terris (Pokój na ziemi); Pawła VI: Populorum progressio (postęp ludów) i Jana Pawła II Redemptor hominis(Odkupiciel człowieka) i Laborem exercens (O pracy ludzkiej). Doktryna katolicka własne poglądy kształtuje opierając się na przekonania o niezmienności i nienaruszalności praw naturalnych i boskich. Uznaje pluralizm poglądowy, polityczny i ekonomiczny istniejący we współczesnym świecie i zachęca do współpracy ludzi o różnych poglądach religijnych i politycznych. Celem funkcjonowania państwa budowanego na doktrynie katolickiej powinna być troska o dobro wszystkich obywateli, obrona porządku i przestrzeganie zasad sprawiedliwości przy braniu pod uwagę praw boskich i ludzkich. Struktura socjalna powinna opierać się na określonej hierarchii ludzi, wartości i rzeczy. Hierarchiczna struktura socjalna posiada ustaloną budowę: od rodziny, przez społeczność lokalną (wieś, miasto), po naród i społeczność międzynarodową. W takiej strukturze więzami łączącymi poszczególne jednostki powinien być solidaryzm socjalny, który jest zaprzeczeniem walki klas i nierówności ekonomicznej. Nadzwyczajnie istotne miejsce w doktrynie katolickiej edukacji socjalnej zajmuje człowiek, któremu jako jednostce przysługuje specjalne miejsce i pełnia praw naturalnych. Człowiek dzięki woli, którą posiada, jest podmiotem i celem działań, gdzie obiekt duchowy dominuje nad elementem materialnym w przekonaniu zasady: na początku „być”, później „mieć”. Obrona wartości i godności ludzkiej stanowi jedno z podstawowych założeń tej doktryny. Szacunek dla godności powinien przejawiać się w czynnej miłości bliźniego, dążeniu do sprawiedliwości socjalnej, znoszeniu wszelakich oznak dyskryminacji ludzi, zapewnianiu równych praw w stosunkach między kobietą a mężczyzną. Pożądaną metodą ustroju politycznego jest demokracja, gwarantuje gdyż pełnię praw, wolność polityczną, moralną i socjalną. Współczesna katolicka doktryna socjalna pobudza aktywność katolików na wielu płaszczyznach od partii politycznych przez ruchy religijne i ekumeniczne po kółka, stowarzyszenia i organizacje działające przy parafiach. Leon XIII (Vincenzo Gioacchino Pecci; 1810-1903) – nuncjusz papieski,kardynał, a w latach 1878-1903 papież. W okresie jego pontyfikatu powołano do życia Accademia di S. Tommasso, gdzie opierając się na filozofii tomizmu stworzono program neoscholastyki. Leon XIII jest autorem istotnych dla Kościoła katolickiego encyklik Aeterni Patris i Rerum novarum. Głównym osiągnięciem jego pontyfikatu jest wprowadzenie w XX wiek Kościoła katolickiego jako wyraziciela religii odpowiadającej wielu współczesnym wyzwaniom i problemom. Inne osiągnięcia to wprowadzenie neotomizmu jako filozofii realizującej zadania katolicyzmu i neoscholastyki, a więc ruchu umysłowego, który za cel stawia sobie osobę ludzką. Jan XXIII (Angelo Giuseppe Roncalli; 1881-1963) – papież w latach1958-1963. Zaczął politykę przemian, opierających na dostosowywaniu Kościoła katolickiego do współczesności (tak zwany aggiornamento). Czasy jego pontyfikatu upłynęły pod znakiem zmian w doktrynie kościelnej i liturgii, w które był osobiście zaangażowany; zwołano również Sobór Watykański II. Szczególnie mocno zajmował się problematyką socjalną, wydał encykliki Mater et Magistra (1961) i Pacem in terris (1963). Definicje - wolny rynek – przestrzeń, gdzie dokonuje się zamiana handlowa, o której wartości decydują podmioty uczestniczące w tym procesie - awangarda społeczeństwa – dosłownie termin znaczy „straż przednią”; w ujęciu marksistowskim awangarda socjalna to ekipa ludzi, która odrzuca dawne spojrzenie na kulturę i społeczeństwo na rzecz nowego, rewolucyjnej ujęcia tych zjawisk - środki produkcji – ogół środków, które tworzą warunki konieczne do realizowania procesu produkcji